“En çevreci, sağlıklı ve yerli yapı üreticisi ahşaptır”
TORİD Türkiye Orman Ürünleri Sanayicileri ve İşadamları Derneği tarafından düzenlenen “TORİD Eylem Planı 1-2-3” konulu çalıştay Pendik Green Park’da düzenlendi.
TORİD Başkanı Göksel Korkmaz’ın açılış konuşması ile başlayan çalıştaya orman sektöründen, kamu kurumlarından, sivil toplum kuruluşlarından, üniversitelerden 100’e yakın katılımcı iştirak etti. TOBB Türkiye Orman Sektörü Meclisi Başkan vekili Sabri Avcı ve GÖNDER Yönetim Kurulu Başkanı İsmail Belen tarafından sunumlar yapıldı.
Ahşabın yapı malzemesi olarak taşıdığı değer, sağlıklı, yerli ve yenilenebilir enerji kaynağı olarak önemine değinildi. Ormanlarımızın korunmasına verilen önemden duyulan mutluluk dile getirilirken ahşabın yaygınlaştırılması, fiyatının makul seviyelere çekilmesi, kırsal kalkınma ve yerel kaynakların kullanımı açısından taşıdığı değerin de göz önünde bulundurularak sektörün her şekilde ve seviyede desteklenmesinin önemine vurgu yaptı.
Burada tartışılan konular da dikkate alınarak hazırlanacak stratejik planla sektörün gerçek değerini bulması hedefleniyor.
Ahşap, doğal kaynaklı, yenilenebilir, sürdürülebilir, ilk kullanımdan sonra farklı alanlarda yeniden kullanılabilir, atık oluşturmayan, çevre dostu ve tüm bunlarla birlikte eşsiz bir mühendislik malzemesidir. Farklı işlevli yapılarda (konut, cami, köprü, iskele, temel inşaatları, vb.) ahşabın taşıyıcı eleman olarak kullanılması, en eski geleneksel yapım tekniklerinden biridir.
FAO tarafından yayınlanan 2015 yılı verilerine göre, 2008-2009 küresel ekonomik krizden bu yana tüm önemli ağaç ürünlerinde global üretim yükselmiştir. 2015 yılında kereste ve ahşap esaslı paneller, bir önceki yıla göre yüzde 3 artarak, 2007 yılının resesyon dönemi öncesi değerlerini aşmıştır. En hızlı büyüme Asya-Pasifik ve Kuzey Amerika’da gözlenmiştir. Aynı yıl verilerine göre global kereste üretimi 452 milyon m3 ile 1990’dan bu yana en yüksek değerine ulaşmıştır. Ahşap esaslı panellerin üretimi ise, rekor kırarak 399 milyon m3 olarak gerçekleşmiştir.
2015 yılı verilerine göre dünyanın en büyük kereste üreticileri sırasıyla ABD, Çin, Kanada, Rusya Federasyonu ve Almanya’dır. Bu beş ülke toplam üretimi global üretimin yüzde 56’sını oluşturmaktadır.
FAO verilerine göre, Türkiye’de kereste üretimi 2010 yılında 6,24 milyon m³ iken, 2013 yılında 6,41 milyon m³, 2014 yılında ise 6,63 milyon m³ olarak gerçekleşmiştir.
Diğer taraftan, 2015 yılında Türkiye, Japonya’yı geçerek dünyanın en büyük beşinci ahşap esaslı panel tüketicisi konumuna gelmiştir. Türkiye’de ahşap esaslı panel tüketimi 2011 yılında 8 milyon m3’den 2015 yılında 9 milyon m3’e yükselmiştir.
1993 yılında kurulan TORİD (Türkiye Orman Ürünleri Sanayicileri ve İş Adamları Derneği) şu an sektörün lokomotifi olan 80 üyesi ile sektörün en saygın sivil toplum kuruluşudur.
MASİF AHŞAP SEKTÖRÜNÜN TARİHÇESİ VE
TORİD’İN KURULUŞUNDAN BU YANA GELİŞİMİ
1980’li yılların başında ilk büyük hacimli tomruk ithalatı başladı. Aynı dönemde ağaç kesimi sınırlandırıldı ve ormanlarda rehabilitasyon başladı. O dönemde kesilen ve yeniden fidan dikilen ormanlar bugün çok iyi durumdadır.
Derneğin kuruluş çalışmalarına 1992 yılında başlandı ve resmen 1993 yılında ORİD (Orman Ürünleri İthalatçılar Derneği) ismiyle kuruldu. Murat Demirel derneğin ilk başkanı oldu ve 1 yıl görev yaptı. İlk kurulduğunda derneğin üye sayısı 1 6, firma sayısı ise 8’di. Derneğe üye olabilmek için en az 4 milyon dolarlık tomruk ithalatı yapıyor olmak gerekiyordu.
Derneğin kurulma amacı Orman Bakanlığının düzenlediği nakliye teskeresindeki sıkıntıları aşmak ve limanlardaki mafya yapılanmasını önlemek idi. Tüm bu sıkıntılara karşı bir güç oluşturmak amacıyla bu dernek kuruldu ve çok başarılı oldu. Nakliye teskeresinin kaldırılmasıyla ilgili çalışmalar 13 sene sürdü ve 2006 yılında Orman Bakanı Osman Pepe’nin desteğiyle nakliye teskeresi kaldırıldı. Eskiden Orman Bakanlığı malı sattıktan sonra; mal nereye gitti, malı kim ne amaçla kullandı diye kontrol ederdi. Hatta memur gönderir, firmanın stokunu sayardı. Bu sistem bu dönemde değiştirildi.
Dernek kurulmadan önce üyeler arasında ciddi bir rekabet vardı. Derneğin kurulmasıyla beraber üyeler birbirlerini daha iyi tanıma ve arkadaş olma fırsatı buldular. Birlikte Estonya, Finlandiya, Amerika, Almanya, Avusturya, Şili ve Yeni Zelanda gibi birçok yurt dışına seyahat yapıldı. Bu sayede yurt dışındaki ülkelerdeki sektörel derneklerle ve firmalarla iletişim ve iş birliği imkanları oluştu.
Derneğin varlığıyla beraber, devlet derneği muhatap aldı ve böylelikle ithalatçıların devlet ile iş birliğinin kolaylaşması sağlandı. 1993 yılının sonunda Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel derneğin isminin başına Türkiye kelimesi eklenmesini uygun gördü ve dernek bakanlar kurulu kararıyla kamu yararına bir dernek olarak kabul edildi. Orman ürünleri alanında isminin başında Türkiye olan tek kamu yararına dernek TORİD’dir.
1994 yılında başkan olan Özcan Bakır’ın başkanlık dönemine damgasını vuran olay döviz krizi oldu. Satışların düşmesine neden olan kriz, tomruk ithalatını azalttı. Bunun yanı sıra yapılan ithalatlarda Rusya ve Ukrayna gibi yakın mesafe ülkeleri tercih edildi. 1997 yılında başkanlık koltuğuna oturan Mehmet Kadıoğlu bir yıllık deneyiminin ardından koltuğu sonraki on iki yıl boyunca oturacak Sabri Avcı’ya devretti.
Krizin etkileriyle azalan ithalata rağmen 1998’li yıllardan sonra TORİD dernek olarak yeniden canlandı. Bu kapsamda 2002 yılında derneğin adına ‘Sanayiciler’ kelimesinin eklenerek kapsama alanının genişletilmesi oldu. Dernek olarak algı değişikliğine gidilmesi gerektiği düşüncesinin temelleri bu yıllarda atıldı ve 2013 yılındaki üye sayısının artırılmasına dair kararına zemin oluşturmuş oldu. 1994-1998 yılları arasında azalan tomruk ithaline karşın kereste ithalatı arttı. Yine bu yıllarda imrarat kaldırıldı.
2010 yılında başkanlığa gelen Kenan Saraç, ihracatçıların da dernek çatısı altında yer alması için çalıştı. 2013 yılında derneğin ismine “ihracatçıları” kelimesi de eklendi. 2014 yılında Gökhan Yetkin dernek başkanı oldu. 2015 yılında derneğin adı Türkiye Orman Ürünleri Sanayicileri ve İşadamları Derneği olarak değiştirildi. TORİD şu an 80 üyesi ve 55’e yakın firmasıyla sektörün en saygın sivil toplum kuruluşudur.
MASİF AHŞAP SEKTÖRÜNÜN TARİHÇESİ VE TORID’İN KURULUŞUNDAN BU YANA GELİŞİMİ
| 1. Başkan | 2. Başkan | 3. Başkan | 4. Başkan | 5. Başkan | 6. Başkan |
| Murat Demirel | Özcan Bakır | Mehmet Kadıoğlu | Sabri Avcı | Kenan Saraç | Gökhan Yetkin |
| Dönemi | Dönemi | Dönemi | Dönemi | Dönemi | Dönemi |
| 1993-1994 | 1994-1997 | 1997-1998 | 1998-2010 | 2010-2014 | 2014- |
Bugün TORİD,
Dernek 1993’de TORİD ismiyle 16 üye 8 firma ile kuruldu. Kuruluş amacı, nakliye teskeresindeki sıkıntıları aşmak ve limanlardaki mafya yapılanmasını engellemek idi. Aynı senenin sonunda derneğin adı TORİD olarak değiştirildi.
Derneğin adına İhracatçıları kelimesi de eklendi (2013)
80’e yakın üyesiyle, 55’e yakın firmasıyla yurtdışındaki networküyle vizyon sahibi bir dernektir.
MASİF AHŞAP SEKTÖRÜ GZFT (SWOT) ANALİZİ
2 Aralık Cuma akşamı ortaya çıkan, Dünya ve Türkiye’de ki değişimler, 3 Aralık Cumartesi günü sabahı tüm katılımcılara dağıtıldı.
İkinci evrede katılımcılar 4 gruba ayrılarak, küçük gruplarda Türkiye’de Masif Ahşap Sektörünün güçlü ve zayıf yanları ile Masif Ahşap Sektörü ile ilgili Fırsat ve Tehditleri belirlemeye çalıştılar. Daha sonra küçük gruplarda yapılan çalışmalara büyük gruba sunularak Masif Ahşap Sektörü SWOT Matrisi oluşturuldu.
Gruplarda çıkan fikirler aşağıda verilmiştir.
GRUP 1: MASİF AHŞAP SEKTÖRÜNÜN GÜÇLÜ YANLARI
- Masif ahşabın doğal ve sağlıklı bir ürün olmasının yanında çevre dostu olması
- Üretim, tedarik ve tüketiminin sürdürülebilir olması
- Yenilenebilir bir kaynak olması
- Zevklere uygun, çok geniş kullanım alanı ve sonsuz alternatif sunabilmesi
- Masif ahşabın depreme dayanıklı yapılar için uygun bir mühendislik malzemesi oluşu
- Yangın, ısı ve ses izolasyon performansının yüksek olması
- Üretim ve işlenmesinde enerji sarfiyat ve giderlerinin çok düşük olması
- CO2 deposu olması ve karbon ayak izinin negatif olması
- Uluslararası kabul ve destek görmesi: Yurtdışında bu sektörün büyümeye devam etmesi
- TORİD’in bilgi birikimi yüksek (3-4 nesillik firmalar) üyelere sahip olması
GRUP 2: MASİF AHŞAP SEKTÖRÜNÜN ZAYIF YANLARI
- Sektör aktörlerinde (para kazanan ve uğraşan insanlarda) motivasyon eksikliği, sektörün geleceğine inanılmaması: İnanç eksikliği, sektörden para kazanan kişilerin yatırımlarını sektöre yapmamasına neden oluyor. Standart tesisler kurulduktan sonra mamulün katma değerli hale getirilmesi safhaları atlanıyor ve sonuç olarak sektör gelişemiyor.
- Sektörün kendini anlatamaması, iletişim eksikliği: Toplumda ahşap konusunda bir bilinç eksikliği var. Bu amaçla devlet tarafından hazırlanacak kamu spotları kullanılabilir. Bu sektörde önemli görevler almış kişiler ve
TORİD bu iletişim sorununu aşmak için çalışmalı. (Örnek olarak, Adana’daki yangının suçunun ahşaba atfedilmesi ve buna karşılık olarak sektörün kendini savunamaması verildi.)
- Hammaddenin açık arttırma ile alınması, mamulün açık eksiltmeyle satılması: Üreticilik vasfı olmayan kişilerin de dahil olduğu ihale sürecinde, hammadde alımında en yüksek fiyatı veren alabilmekte. Diğer taraftan üretilen mamulü en düşük fiyat veren satabilmekte. Lisansı olmayan firmaların ihaleye girmesine izin verilmemelidir.
- Sektör firmalarının mamul kalitesini arttırmaya yönelik gerekli yatırımları yapmaması: Türkiye’de çoğu firmanın kurutma fırını yoktur. Kurutulmadan satan ürünler işlevini yerine getirememektedir. Örneğin, ahşap pencere sektörü bu yüzden nerdeyse yok olmuştur.
- Ahşap hammadde ve mamul ile ilgili standart uygulama ve denetim eksikliği: Örneğin, inşaat sektöründe ahşap pencere ve kapı kullanılırken zorunlu bir standart yok. İnşaat firmaları keyfi hareket edebiliyor. Ormanda ağacın kesiminden, inşaatta kullanımına kadar genel olarak zorunlu standartların belirlenmesi ve bu standartların denetlenmesi gerekiyor.
- Mimarlara ve inşaat mühendislerine ahşap ve kullanımı konularında yeterince eğitim verilmiyor olması: Mimari ve inşaat projelerinde ahşabın yer alabilmesi için üniversitelerde bu konuda eğitim veriliyor olması gerekiyor.
GRUP 3: MASİF AHŞAP SEKTÖRÜ İLE İLGİLİ FIRSATLAR
- Orman Genel Müdürlüğü’nün 25.000 m3’ün üzerinde tesise sahip firmalara tahsis vermeye başlanması: Yerli malı kullanımına yönelik teşvik hiçbir dönemde yapılmamıştı. Şu an tahsis verilmeye başlanması büyük bir fırsat oluşturuyor. Bu konuda sektörden beklenen, ithal mal yerine yerli malını tercih etmesi ve fiyat istikrarı ile yatırım ve kullanımı arttırmaktır.
- Nüfus artışı ile ortaya çıkan yeni konut ihtiyacı ve kentsel dönüşüm: Konut ihtiyacının karşılanması amacıyla inşa edilen yeni konutlarda masif ahşabın daha çok kullanılması. Örneğin, pencere doğramalarının ahşap yapılması, yapı malzemesi olarak masifin kullanılması, cephe ve taban kaplaması olarak ahşap kullanımı.
- Sağlık ve çevre bilincinin artmasıyla doğal ürünlere artan ilgi:
Refah seviyesinin artması, küresel ısınmanın etkilerinin gözle görülebilir olmaya başlaması ve çevre duyarlılığı gibi faktörlerle beraber artan bilinç doğal ürünlere olan talebi arttırmaktadır.
- Teknolojideki ve mühendislik bilimindeki gelişmeler: Ahşabın dayanıklılığını güçlendirebilecek ve alternatif kullanımını arttıracak teknolojilerin gelişmesi. Örneğin, Amerika’da yapılması planlanan 40 katlı ahşap bir binanın projelendirilmesi. Teknoloji sayesinde ahşap kullanımının nasıl cazip hale getirebileceğine bir örnek teşkil etmekte.
- Refah seviyesinin artması (GSMH)
- Standart ürünlere olan talebin artması: Bilinçli bir tüketim trendi ile standardizasyona talep artması
- Kamuda bilincin arttırılmasına yönelik çalışmalar: Yurtdışında ahşabın yapı malzemesi olmasına yönelik getirilen zorunluluklar. Bu konuda Kanada’da yapılan “First Wood” kampanyası örnek verilebilir. Türkiye’de kamunun da bu yönde ilerleyebileceği söylenebilir. Örneğin, Japonya’da yapılarda %20 ahşap kullanımı zorunlu kılınmış. Benzer kararlar ülkenin imkan ve şartlarına bağlı olarak Türkiye’de de alınabilir.
- İletişim ve bilgiye ulaşım imkânlarının artması: Günümüz iletişim çağı. Dünyada her türlü gelişme konusunda çok daha kolay bilgiye sahip olmaktayız.
GRUP 4: MASİF AHŞAP SANAYİ İLE İLGİLİ TEHDİTLER
- PVC ve kompozit malzemeler gibi alternatif ürünlerin ahşabın yerini alması
- İthalatın zorlaştırılması ve ithal edilen ülkelerdeki mevzuatın değişiklikleri: İthalatın kolaylaştırılması Türkiye’deki üretimin rekabetçiliği açısından çok önemlidir. İthalat bizi terbiye ediyor. Ayrıca, sektörde dengesiz vergilendirme olduğu söylenildi.
- Döviz kurlarındaki artış (hammadde ithalatıyla ilgili) ve finansman maliyetlerinin yüksekliği
- Yenilenebilir olmasına rağmen çevrecilerin ağaç kesimi konusunda yanlış söylemleri
- Ormanlarımızda 20 sene öncesine göre kaliteli ağaç miktarı azalıyor olması
- Rekabet ve sektörün cazibesini yitirmesiyle ahşap sektöründeki firma sayısının azalması
- Masif ahşabın doğal ve sağlıklı bir ürün olmasının yanında çevre dostu olması
- Üretim, tedarik ve tüketiminin sürdürülebilir olması
- Yenilenebilir bir kaynak olması
- Zevklere uygun, çok geniş kullanım alanı ve sonsuz alternatif sunabilmesi
- Masif ahşabın depreme dayanıklı yapılar için uygun bir mühendislik malzemesi oluşu
- Yangın, ısı ve ses izolasyon performansının yüksek olması
- Üretim ve işlenmesinde enerji sarfiyat ve giderlerinin çok düşük olması
- CO2 deposu olması ve karbon ayak izinin negatif olması
- Uluslararası kabul ve destek görmesi: Yurtdışında bu sektörün büyümeye devam etmesi
- TORİD’in bilgi birikimi yüksek (3-4 nesillik firmalar) üyelere sahip olması
- Orman Genel Müdürlüğü’nün 25.000 m3’ün üzerinde tesise sahip firmalara tahsis vermeye başlanması
- Nüfus artışı ile ortaya çıkan yeni konut ihtiyacı ve kentsel dönüşüm
- Sağlık ve çevre bilincinin artmasıyla doğal ürünlere artan ilgi
- Teknolojideki ve mühendislik bilimindeki gelişmeler
Refah seviyesinin artması (GSMH)
- Standart ürünlere olan talebin artması
- Kamuda bilincin arttırılmasına yönelik çalışmalar
. İletişim ve bilgiye ulaşım imkânlarının artması
İÇ ETKENLER
MASİF AHŞAP SEKTÖRÜ SWOT MATRİSİ
DIŞ ETKENLER
- Sektör aktörlerinde (para kazanan ve uğraşan insanlarda) motivasyon eksikliği, sektörün geleceğine inanılmaması
- Sektörün kendini anlatamaması, iletişim eksikliği
- Hammaddenin açık arttırma ile alınması, mamülün açık eksiltmeyle satılması
- Sektör firmalarının mamül kalitesini arttırmaya yönelik gerekli yatırımları yapmaması
- Ahşap hammadde ve mamül ile ilgili standart uygulama ve denetim eksikliği
- Mimarlara ve inşaat mühendislerine ahşap ve kullanımı konularında yeterince eğitim verilmiyor olması
- PVC ve kompozit malzemeler gibi alternatif ürünlerin ahşabın yerini alması
- İthalatın zorlaştırılması ve ithal edilen ülkelerdeki mevzuatın değişiklikleri
- Döviz kurlarındaki artış (hammadde ithalatıyla ilgili) ve finansman maliyetlerinin yüksekliği
- Yenilenebilir olmasına rağmen çevrecilerin ağaç kesimi konusunda yanlış söylemleri
- Ormanlarımızda 20 sene öncesine göre kaliteli ağaç miktarı azalıyor olması
- Rekabet ve sektörün cazibesini yitirmesiyle ahşap sektöründeki firma sayısının azalması
TORİD Ana Komiteler ve Eylem Planı Başlıkları
İletişim ve işbirliklerini Artırma Komitesi (K1)
- Ahşabın üstün yanlarının belirlenerek bu konuda iletişim yapılması (K1E1)
- Kapu Spotları ile farkındalığın arttırılması
- Ahşap ile ilgili yanlış ve eksik bilgilerin belirlenerek bu konuda iletişim yapılması (K1E2)
- Alternatif ürünler ile rekabetin güçlendirilmesi
- Ahşabın bir tasarım malzemesi olarak kullanımının özendirilmesi (K1E3)
- Her yıl Mart ayında (Orman haftası döneminde) Ahşap Günü düzenlenmesi (K1E4)
- Sektördeki başarılı firmaları, şahısları ve kurumları ödüllendirecek sektördeki başarı hikayelerini öne çıkartmak (K1E5)
- Ahşap Yapı Kültürü Merkezinin hayata geçirilmesi (K1E6)
- Geleneksel ahşap bir yapının yeniden yapılması (K1E7)
- TORİD tarafından bir dergi çıkartılması (K1E8)
- İnsan Kaynakları ve Eğitim Komitesi (K2)
- Sektörden kişilerin mimarlık, mühendislik bölümünde okuyan öğrencilere burs, seyahat ve bunun gibi destekler verilmesi (K2E1)
- Üniversiteler ve meslek liseleriyle işbirlikleri geliştirilmesi, ahşap koşunda eleman yetiştirilmesi (K2E2)
- Ahşap mühendisliği eğitiminin başlatılması
- Üniversitelerin inşaat bölümlerinde ahşap yapı mühendisliği yüksek lisans programı açtırılması (K2E3)
- Arama konferansları, çalıştaylar ve sektörel eğitim organizasyonları düzenlemek (K2E4)
- Ahşap Standartları ve Rekabeti Güçlendirme Komitesi (K3)
- Teşvik ve yatırım fırsatları konularında bilgilendirme çalışmaları (K3E1)
- Yapıda ahşap kullanımını arttırmak için kamu nezdinde girişimlerde bulunulması (K3E2)
- Mukayeseli yapı maliyeti tablosu hazırlanması (Beton, çelik ve ahşap karşılaştırması) (K3E3)
- Ahşap yapı yönetmeliği konusunda eksiklerin tespit edilerek, nasıl giderileceğinin belirlenmesi (K3E4)
- Şartnamelerde ahşap standartlarının kullanılması, eksik ve yetersiz standartların ilgili kamu kuruluşlarıyla görüşülerek giderilmesi (K3E5)
- İlgili mevzuat çalışmalarında aktif rol alınması
- Kamu ve STK’larla İşbirlikleri Komitesi (K4)
- Diğer ülkelerdeki muadil meslek kuruluşları ile işbirliklerini arttırmak (K4E1)
- Kanada ve Japonya’ya gezi düzenlenmesi (K4E3)
- Türkiye’de mesleki dernekler, vakıflar, birlikler ve odalarla işbirliği çalışmaları (K4E3)
- Sektörün nitelikli eleman ihtiyacını karşılamak için yurtiçi ve yurtdışı makine üreticileri firmalar ve dernekler ile ortak projeler gerçekleştirmesi (K4E4)
- Masif Ahşap Sektörünün kalkınmada stratejik sektör olarak belirlenmesi
- Kamu yatırımlarında ahşaba pozitif ayrımcılık yapılması (K4E5)
- Yapı İşleri Genel Müdürlüğü ile birlikte mevzuat değişikliği çalışmaları (K4E6)
- Tüketim, finansman ve yatırım aşamalarında teşvik uygulamaları ve vergi indirimleri (K4E7)
- Türkiye’de üretilen ahşap maddelerin maliyetlerini düşürecek politikaların geliştirilmesi (K4E8)
MASİF AHŞAP SEKTÖRÜ EYLEME YÖNELİK ÇALIŞMALAR İLİŞKİ DİYAGRAM
Masif Ahşap sektöründe verimlilik ve teknolojik gelişim için yapılması gerekenler
TORİD verimlilik-eğitim
Masif Ahşap sektöründe ihtiyaç duyulan insan gücünün yetiştirilmesi için yapılması gerekenler
| Dernek sanayi üniversite işbirliği ortamının | Üniversite iş birliğiyle yerli makina üreticilerinin | |
| sağlanması | desteklenmesi |
Teknik eleman yetiştirilmesi
Hammadde konusunda kalite ve ölçü standardizasyonunun oluşturulması.
Üretimde otomasyona geçilmesi
Üretimde ölçek ekonomisinin olması
Masif Ahşap sektöründe büyümek için yan sanayinin gelişmesine destek olunmalı
Nitelikli hammadde temini
Artık hammaddenin değerlendirilerek katma değerli ürün haline getirilmesi için AR-GE çalışmaları yapılması
TORİD bünyesinde teknolojik gelişmeleri takip için fuarlara katılım
Çalıştaylar yapılarak planlar oluşturulması
Stajerlerin firmalarda çalıştırılmasının kolaylaştırılması
TORİD bünyesinde insan kaynakları konulu kurslar açılabilir
Çalışanların farklı departmanlarda tecrübe edinmesi
Meslek liselerine makina almak (vergiden düşülebiliyor)
Kuşaklarası farklılıklar motivasyonu düşürüyor.
