Çevresel Ürün Beyanları (EPD), bir ürünün hammaddenin doğadan elde edilmesi, üretimi ve yaşam sonu bertarafına kadar olan tüm süreçlerin şeffaf ve nicel olarak bilimsel bir yaklaşımla değerlendirildikten sonra hesaplanan çevre performansının yayınlandığı belgelerdir.
ISO 14040/44 Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (LCA) standartlarına uygun olarak yapılan hesaplamalar neticesinde Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO) tarafından Tip III türü etiketleme olarak bilinen EPD’ler, ISO 14025 standartında tanımlanmışlardır.
EPD’nin hazırlanışındaki adımlar aşağıdaki gibi 3 ana başlıkla özetlenebilir:
1. İnşaat Malzemesinin ve Yaşam Döngüsünün Tanımlanması:
Malzemenin Sınıflandırılması, hazırlanmasında kullanılan malzemeler ve ürünler, imalat sürecinin açıklanması, işlenmesi, kullanım aşamasına dair bilgiler, yeniden kullanım seçenekleri
2. Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi:
Söz konusu ürünün “yaşam döngüsü” boyunca, yani hammaddelerinin doğadan çıkartılıp, nihai atıklarının doğaya döndüğü ana kadar geçirdiği evrelerinin de ele alınacağı şekilde üretim ve kullanım faaliyetlerinin çevre üzerindeki toplam etkisinin değerlendirilmesidir. Bu bölümde sistemin sınır koşulları ve verilerle ilgili dokümanlar, Yaşam Döngüsü Analizi Sonuçları (Çevresel Etki Göstergeleri) yer almaktadır.
3. Doğrulama ve Onay:
Doğrulama için bağımsız 3. şahısların verifikasyonunu ve EPD programının bilirkişi kurulundan dokümanların uygunluğunu içerir.
EPD hazırlanmasında nasıl bir süreç izlenir? EPD’nin hazırlanması 5 aşamada özetlenebilir.
1.Aşama: Kapsam ve iş akışının belirlenmesi EPD’nin temeli ve sınırları oluşturulur:
• Fonksiyonel birim (Referans değeri LCA, ör: 1m3, 1m² vb.),
• Ürün seçenekleri (ortalama, örnek ürün, farklı özellikte ürünler)
• Veri toplama referans yılı belirlenir.
• Hangi yaşam döngüsü evrelerinin tanımlanacağına karar verilir.
• PCR’ların mevcut olup olmadığı kontrol edilerek yeni ürün sınıflandırma kuralları – PCR (Product Categorization Rules)’ların gerekliliği durumunda uygulanan EPD programı yöneticisiyle bağlantıya geçilir.
2.Aşama: Veri toplanması ve hazırlanması
İlgili üretim süreci ve ürüne göre hazırlanan envanter veri toplamaya temel oluşturur. Gerekli veriler ve bilgiler şöyle sıralanabilir: Ham madde, yarı mamuller, karışımlar, enerji tüketimi, su tüketimi, emisyonlar, atıklar vb.
3. Aşama: Ürün ve üretim tanımlarının ve açıklayıcı metinlerin hazırlanması
EPD metninin içeriği aşağıdaki konuları kapsar.
• Ürün Tanımları (kullanımı, binanın fiziksel verileri…)
• Kullanılan temel malzemeler (ham maddeleri, katkı maddeleri, malzemelerin kaynakları vb.)
• Üretim süreci (İş güvenliği ve işçi sağlığı, çevre koruma vb.)
• Ürünün İşlenmesi (çevre koruma, iş güvenliği, atıklar vb.)
• Kullanım bilgileri (malzemenin içeriği, dayanıklılığı vb.)
• İstisnai koşullar (ateş ve suya maruz kalma vb.)
• Kullanım sonrası (geri kazanım, bertaraf vb.)
• Verifikasyon (beyan edilen ürüne göre)
4.Aşama: Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi
• Modelin hazırlanması
•Hesaplamalar: Üreticinin kontrolünde kendi temin ettiği bilgiler paralelinde hazırlanan Tanımlar ve Yorumlar.
•Yaşam Döngüsü Analizi Raporu: LCA Raporu
5.Aşama: Verifikasyon
•En son olarak Çevresel Ürün Beyan (EPD) metnini ve Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (LCA) sonuçlarını birleştirilip EPD programının gereklerine uygun forma getirilir.
• Son formunu alan doküman Verifkasyon için bağımsız 3. şahısların verifikasyonuna gönderilir.
• EPD programının bilirkişi kurulundan dokümanların uygunluğu alınır.
EPD UYGULAMALARI ZORUNLU MU?
Avrupa’da yapı malzemesi üreticilerinin ürünleri için EPD temin etmeleri şu anda zorunlu değildir. Mevcut uygulamaya göre EPD’lerin hazırlanması gönüllülük esasına dayanmaktadır; ancak yakın gelecekte karbon ayak izi veya sürdürülebilir kaynak tüketiminin izlenebilmesinde kullanılacak göstergeler bakımından gerekli olacak güvenilir verilerin sağlanabilmesi için zorunluluk haline gelecektir.
TÜRKİYE’DEKİ YASAL DURUM NEDİR?
Türkiye’deki mevcut yasal durum Avrupa’dakiyle aynı olup, ulusal yönetmelikler seviyesinde EPD’lerin hazırlanması zorunlu değildir; ancak EPD’ler pazarlama amacıyla kullanıldığında yararlı araçlar meydana getirmektedir. EPD’lerin hazırlanması şu an için gönüllülük esasına dayansa da inşaat malzemesi üreticileri, EPD’leri yalnızca yasal gerekliliklerle uyumlu olabilmek amacıyla değil; aynı zamanda yeşil pazarlara giriş sağlayacak bir araç olarak da kullanmalıdır.
Ama en önemli gelişme sürdürülebilir yapılardan dolayı oluşan pazarın yapı malzemelerinde EPD belgelendirmesinin yapılması yönünde oluşmasıdır. Zira, sürdürülebilir yapı ya da yeşil bina sertifika sistemleri artık EPD belgeli yapı malzemelerinin kullanımını teşvik etmektedir.
FARKLI ÜLKELER, FARKLI SİSTEMLER
Avrupa’da hemen her ülkede bir EPD sistemi bulunmaktadır. İsveç International EPD System, Alman IBU, İngiliz BRE, İspanyol Aenor, Fransız INIES ve Norveç EPD Norway bunlardan sadece aklımıza ilk gelenleridir. EPD Türkiye, Türkiye’de yerleşik olup belgelendirme yapabilen tek EPD sistemidir. Yerel bir sistemin olması üreticilerimize yurtdışından belgelendirme yaparken hem maliyetleri düşürme hem de süreci kısaltma fırsatı sunmaktadır. Daha da önemlisi üreticilerimize ait üretim ile ilgili bilgilerin Avrupa ile paylaşılmasının önüne de geçilmiş oldu. EPD Türkiye, diğer EPD sistemlerinden ayrı olarak International EPD System ile olan anlaşmalarından dolayı yapı malzemeleri dışında da EPD belgelendirmesi yapabilmektedir. Bu anlamda yapı malzemeleri dışında özellikle gıda, tekstil, enerji, kimya gibi EPD belgelerinin önemli olmaya başladığı sektörlerimizde bulunan firmaların da bu tür belgelendirme ihtiyaçları EPD Türkiye tarafından karşılanabilmektedir.
EPD Türkiye 2013 yılında bir çalıştay şeklinde başlamıştır. Bugün EPD Türkiye, sanayi destekli Sürdürülebilir Üretim ArGe ve Tasarım Merkezi (SÜRATAM) tarafından yürütülen uluslararası belgelendirme sistemine dönüştürülmüştür. Yerleşik bir sistemin olması Türkiye’de sürdürülebilir yapılarda malzeme bilgisinin kullanılması açısından büyük önem arz etmektedir. SÜRATAM tarafından desteklenen bu altyapı ile yapıların sürdürülebilirlik değerlendirmelerinde kullanılabilecek veri tabanı da oluşturulmaktadır. Özellikle IBU Almanya’da DGNB ile bir veri tabanı geliştirirken, BRE İngiltere’de BREEAM işbirliği ile GreenBookLive gibi veri bankalarını EPD belgeli ürünler üzerine kurmaktadırlar. Bu sayede EPD belgeli yapı ürünlerinin binaların sürdürülebilirlik bina yaşam döngüsü değerlendirmelerinde kolaylık sağlayacağı açıktır.
EPD’Lİ ÜRÜNLERİN YEŞİL BİNA ÜRETİMİNE KATKISI VE NEDEN EPD?
İklim değişikliğine neden olan sera gazlarının %40’ı yaşadığımız mekânların yapımı ve kullanımı esnasında ortaya çıkıyor. Bina kaynaklı birçok çevresel etkinin azaltılması için tüm dünyada değerlendirme sistemleri geliştirilmiştir. Amerikan LEED, İngiliz BREEAM ve Alman DGNB sadece bunlardan birkaçıdır. Yeşil bina sertifikalandırma sistemlerinde yapı malzemeleri üreticilerinden talep edilen EPD belgeleri, nicel çevresel performans bilgilerini içerdiğinden sera gazlarının azaltılmasına katkı sağlamaktadır. Bu nedenle tüm dünyadaki yeşil bina sertifika sistemleri EPD belgeli ürünlerin kullanımını teşvik etmekte ve bu amaçla değerlendirmelerde ilave puan katkısı sağlamaktadır.
Bu gelişmeleri öngörerek ürünlerinin EPD belgelendirmesini tamamlayan firmalar, müşterilerine yeşil bina sertifikalandırma süreçlerinde kolaylık sağlarken yeni pazar fırsatları yakalamaktadırlar.
Genel olarak ürünün çevre performansının bütünsel bir yaklaşımla şeffaflık politikası kapsamında ön plana çıkarılması üretici kuruluşların çevre bilincinin ileri düzeyde olduğunun göstergesidir. Ürün performansının açıklıkla beyan edilmesi, günümüzde öncelikli olan yeşil bina pazarlarında avantaj yaratmakla kalmayıp; Avrupa Birliği yasaları ve ihracat pazarı gereklilikleri ile uyum sağlar. Bütün bunların yanı sıra üretim ve ürün optimizasyonuna da destek sağlayan değerlendirmelerin oluşması ve inovasyon yönetimini desteklemesi önemlidir.
EPD uygulamalarının şirket içi ve şirket dışı getirileri
Şirket içi:
– Üretim süreçlerindeki enerji ve malzeme akışlarında şeffaflık
– Süreçlerdeki optimizasyon potansiyellerinin tespiti
– Rekabetçi nedenlerle ürünlerin çevresel performansının sıralanabilmesi
– Model parametrelerini değiştirerek senaryo geliştirme ve proses iyileştirme imkânı
– Ürünün binanın yapısına toplam etkisinin incelemesi
Şirket dışı / Pazar stratejisi:
– Pazarlama aracı
– Doğrudan rekabet için avantaj
– EPD ile seçkin EPD programları ile deklarasyon yapmak şirketin çevreci bilincini gösterir.
– Sertifikasyon için yeterli veri tabanına erişim
EPD’LERİN HAZIRLANDIĞI ÜRÜN YELPAZESİ
EPD’ler çeşitli programlara göre hazırlanabilir. Örneğin, IBU EPD programında yayınlanmış EPD’lerin bağlı olduğu ürün grupları şöyledir: Banyo ve sıhhi tesisat malzemeleri, zemin kaplamaları, çeşitli kaplamalar, binalar için metaller, çatı ve cephe, çatı ve su yalıtım membranları, yalıtım malzemeleri, zemin kaplama yapıştırıcıları, fiber cam kafesler, ahşap malzemeler, duvar elemanları, sıva ve harç, lamine plastikler, kereste, masif ahşap, duvar ve tavan kaplamaları v.b.
Yine IBU EPD programında şu an için mevcut PCR’lar ise şöyle listelenebilir: Yapı metali, çatı döşemesi, kiremit, fiber (elyaflı) çimento, yer kaplaması, suni kereste, odun çimentosu, kireç kumu taşı, hafif beton, hafif destek malzemesi, metal kurulum malzemeleri, mineral izolasyon maddesi, mineral harç, hazır beton, köpük plastikler, laminant malzeme, fayans v.b.