Kimilerine göre yaratıcı bir keşif, kimilerine göre ekonomik bir gereklilik olarak doğmuştu elastiki zemin kaplamaları… Zaman içinde yeni malzemelerle yeni çeşitler üretildi. 2010 yılından itibaren ise çok katmanlı zemin döşeme ürünleri tam anlamıyla bir patlama yaşıyor. Üreticiler, modern LVT döşeme ürünlerinin başarı öyküsünü, pazara sürekli yenilikçi ürün geliştirerek devam ettiriyorlar. İşte LVT’nin 1763 yılından günümüze tarihi…
“İlk Elastik Zemin”
1763’te İngiliz Nathan Smith, “Floorcloth” (Zemin örtüsü/Muşamba) buluşunu patentledi. Reçine, katran, bal mumu, bezir yağı ve tebeşir benzeri bir dolgu maddesi dünyanın ilk elastik zemin kaplamasının bileşenlerini oluşturdu. Smith, ülkedeki ilk yer döşeme imalatını Londra’nın Knightsbridge kentinde kurdu ve ürününün iki buçuk asır süreyle pazar başarısı için temel taşı atmış oldu. Ürün, 2.Dünya Savaşı’nın başlangıcına kadar Avrupa ve Amerika’daki çeşitli imalatçılar tarafından üretilmeye devam etti.
İlk döşeme bezi denilen muşambanın eskizi. (Kaynak: http://www.cchs-nb.ca/html/Floorcloth.html)
1860, Connell House Woodstock, N.B., Kanada
(Kaynak: http://www.cchs-nb.ca/html/Floorcloth.html)
Kamptulicon
İngilizlerin döşeme tarihindeki tek buluşları ‘Floorcloth’ değildi. 1843’te yani Smith’in öncü çalışmalarından yaklaşık 80 yıl sonra, Elijah Halloway, “Kamptulicon” (Yunanca: kampto: bükmek, esnetmek) adını verdiği elastiki döşeme için bir patent aldı. Doğal kauçuk, gutta-percha (kauçuk ağacı sapı), mantar kalıntıları, şellak ve bezir yağı içeriğinden oluşan ürün piyasadaki varlığını sadece 50 yıl sürdürebildi.
Kamptulicon (Siyah&Beyaz ilüstrasyon, Kaynak: Anonim / Cambridge Kütüphane Koleksiyonu)
Muşamba Yüzyılı
27 Ocak 1861’de çözüm yine İngiltere’den geldi ve Frederick Walton, oksidize yağların, özellikle de Linoxin’in üretimi için patent aldı. Seyahat eden esnaf, Walton’un dikkatini, bu sert ve esnek ürünün zemin kaplamaları için uygun olduğuna dikkat çekti. Walton’un bezir yağı, tebeşir, mantar tozu ve reçineden oluşan bir bileşimi jüt kumaş üzerine sarması işlemi sonunda “Linoleum” (Muşamba) ortaya çıktı. 1863’de Walton, “Zeminler, kaplamalar ve benzeri ürünler ve döşeme malzemeleri için muşambanın geliştirilmesi” için bir patent aldı ve 1864’te, muşamba döşeme sanayi üretimi İngiltere’deki Walton, Taylor & Co.’daki fabrikasında başladı. Başlarda satışlar yavaş giderken, “sıcak, yumuşak ve dayanıklı” sloganlı bir reklam kampanyası satışları alevlendirdi. Kolay temizlenmesi sebebiyle çok sayıda ticari alanda ürün kullanılmaya başladı.
Ardından 1872’de Walton, New York’taki Staten Island’da Amerikan Linolyum Şirketi’ni kurdu. Ama marka ismi korunamadığından birçok taklidi çıkmaya başladı ve ürünün yüzyıllık sektör hükümdarlığı da böylece başlamış oldu.
“Nairn’s Art Linoleum”, firma kataloğu. 1878. (Kaynak: Yeni Zelanda Ulusal Kütüphane)
Armstrong linoleum ilanı 1919 (© Armstrong)
Rathaus Bremen, 1913 tasarımı. (Görsel: Armstrong DLW)
Daha sonraki yıllarda muşamba fabrikaları ve ünlü mimarlar yepyeni süslemelerle yeni, daha süslü motifler geliştirmek için birbirleriyle yarışmaya başladılar. 20. yüzyılın başında, Art Nouveau akımının çiçek desenleri muşamba tasarımı için yeni yaratıcı fikirler sağlamıştır. Zaman alıcı ve maliyeti yoğun kakma işlemi kademeli olarak diğer üretim yöntemleri ve modelleriyle değiştirildi. 1920’de, ilk ebrulu muşamba piyasaya çıktı ve bu on yıllar boyunca en popüler muşamba modellerinden biri haline geldi. 1930’da dünya genelinde neredeyse 50 muşamba fabrikası vardı; bunların çoğu İngiltere, Fransa, Almanya ve ABD’de idi. Döşeme pazarlarındaki muşambanın baskın konumu, İkinci Dünya Savaşı sonrasına kadar, PVC adlı başka bir elastik zeminin yayılması süresine kadar devam etti.
PVC
Polivinil klorür ya da kısaca PVC, amorf termoset plastikten biridir. Moleküler yapısı, kimyasal olarak değiştirilmeden, soğutulduktan sonra ısıtıldığında ve katılaştığında yumuşak hale gelen geniş iplik benzeri moleküllerin doğrusal düzenlemelerinden oluşur. Plastikleştirici eklenerek kırılgan PVC elastik bir malzemeye dönüştürülebilir.
PVC, tesadüfen keşfedilen bir malzemedir. 1838’de, Fransız kimyager ve fizikçi Victor Regnault, Almanya’daki kimyager Justus von Liebig’in Gießen laboratuvarında vinil klorür üretip güneş ışığına maruz bırakarak bu maddenin beyaz toz haline geldiğini gözlemledi. O dönemde Regnault ilk PVC’yi ürettiğinin farkında değildi.
Almanya’da PVC ilk olarak 1872’de Alman kimyager Eugen Baumann tarafından üretilmiş olsa da 1912’de Griesheim-Elektron kimya fabrikasının Alman kimyageri Fritz Klatte, PVC üretimi için alternatif bir temel keşfetti. İlerleyen yıllardaysa PVC üretiminin gelişimi Avrupa ile sınırlı kalmayıp ABD’de de devam etti.
Amerikalı Waldo L. Semon plastik PVC’yi üretti. (Kaynak: www.edubilla.com)
Vinil döşemeler ilk olarak 1933 yılında, ABD’nin Şikago kentinde düzenlenen bir fuarda tanıtıldı. (Kaynak: www.floorstoyourhome.com)
1937 yılında, Almanya Düsseldorf’taki Henkel & Cie binasında karo şeklinde bir Mipolam döşeme yer aldı. (Kaynak: Kunststoffmuseum Troisdorf)
1945’ten sonra PVC dünyada en çok üretilen plastik haline geldi. Büyük inşaat faaliyetleri, nispeten ucuz PVC yer döşemelerinin büyük miktarlarının kullanılmasına katkıda bulundu. Vinil döşemeler bu nedenle gerçek bir patlama yaşadı; 1950’lerde uluslararası alanda en hızlı büyüyen döşeme türü oldukları belirtiliyor. Dayanıklı, neme dirençli, leke tutmayan ve temizlenmesi kolay – avantajlı teknik özelliklerine ek olarak, bu döşemelerin görsel çeşitliliği de dünya çapındaki popülaritesine katkıda bulundu. PVC yer döşemeleri sadece hastanelerde, okullarda, ofislerde değil, aynı zamanda özel dairelerde de kullanılmaktadır.
Kentile Zemin ilanı, 1956 (© Kentile Floors)
Vinil döşeme, 1958 (Kaynak: www.floorsforyourhome.com )
Asbest ise PVC zemin kaplamalarını döşeme endüstrisinin kirine sürükleyen madde idi. 1930’lardan beri, “harikulade lif” olarak adlandırılan asbest, pratik özelliklerinden (esneklik, gerilme mukavemeti, diğer malzemelerle bağlanma kabiliyeti) dolayı her türlü farklı inşaat ürünü için kullanılmıştır. 1970’li ve 80’li yıllarda, mutfaklarda, banyolarda ve tuvaletlerdeki bu ucuz ve döşenebilir döşeme kullanımının yaygınlığı artmıştı. 1980’li yıllarda asbestin, kanserojen bir madde olarak uzun ömürlü inşaat ürünlerindeki zararlı etkileri ortaya çıkarmaya başladı. Bunun uzantısı olarak da PVC yer döşemeleri dünya çapında bir düşüşe geçti.
Vinil asbestos karolar (Kaynak: www.thecraftsmanblog.com)
LVT ve MMF ürünlerin piyasaları fethi
Vinil döşeme ürünlerinin uluslararası pazarda yeni ürün geliştirme çalışmaları ile yeniden kurulmasını sağlaması, asbest kullanılmayan “LVT” adında yeni bir vinil fayans nesli sayesinde gerçekleşti. Yeni LVT ürünleri dekoratif baskılı bir tabakaya sahipti ve sürekli olarak lamine edilen ya da sıcak preslenmiş kesilmiş ebatlı elemanlardan oluşuyordu. 2000’li yılların ortalarında Alman döşeme üreticisi Windmöller Döşeme, tıklama monteli ilk modüler PU döşemeyi geliştirdi. Lamine segmentinden denenmiş ve test edilmiş tıklama yöntemi, yeni döşeme altına aktarıldı, buna göre HDF paneller alt tabaka olarak kullanıldı. Yüzer döşeme yöntemi yükleme sürelerini kısalttı ve döşeme işlemleri kurulumdan hemen sonra yürütüldü. Diğer üreticiler de bu gelişmeleri takip ettiler.
Windmöller Flooring/Witex ilk tıklamalı kilitle monte edilen modüler döşemeyi pazara tanıttı. (Foto: Windmöller Flooring)
2009 yılında Windmöller, yalnızca beş milimetre kalınlığa sahip olan ve ilk yapıştırılmadan monte edilebilen LVT plakaları piyasaya sunan şirket oldu. Bu ürün, uluslararası pazarlarda atılımda bulundu ve ilk defa son kullanıcılar için bir kanal açtı. Bu tıklama teknolojisi sayesinde temel değişti. Pazarlama stratejistleri, “LVT” kısaltmasının artık “lamine vinil fayans” için değil, “lüks vinil fayans” için olduğunu doğruladılar. 2010 yılının sonundan itibaren LVT patlaması hızlandı ve 2016’da LVT pazarının pazar hacmi 200 milyon m2 olarak tahmin edildi. Bu gelişmeler süresi zarfında ve 2012 yılının Ekim ayında, ilk yedi üretici MMFA adı altında Modüler Çok Katmanlı Döşeme Derneği’ni oluşturmak üzere bir araya geldiler. Başlangıçta, derneğin çalışmaları, temel teknik yapılandırma ve standardizasyona ve sınıflar yoluyla farklılaşmış ürün tanımlarının hazırlanmasına odaklandı.
Sürekli Gelişim
Çok katmanlı, modüler bir zemin döşenmesi, performans özelliklerini önemli ölçüde belirler. Yarı katı bir alt tabakadan tamamen esnek levhaya kadar farklı esneklik dereceleri seçilebilir ve bu nedenle konut dışı ve özel sektörde geniş bir yelpazede olası kullanımlar seçilebilir. Kullanılan alt katman malzemeleri, HDF veya mantar gibi higroskopik ahşap esaslı panellerin yanı sıra PFC (Perflor Karbon), Doğal Elyaf Takviyeli Kompozitler veya WPC (Ahşap Plastik Kompozit) gibi ısıyla sertleşen malzemelerdir. Zemin yüzeyine seramik, taş, ahşap ve beton gibi mükemmel reprodüksiyon malzemeleri eklenir ve yenilikçi dijital baskı teknolojisi ile dekorların bireyselleştirilmesi için yeni olanaklar yaratılabilir. Üreticiler son yıllarda sürekli olarak ürünlerinin özelliklerini geliştiriyor ve ekoloji ile sürdürülebilirlik yönleri üretim teknolojisinde ön plana çıkıyor. Önümüzdeki yıllarda ilginç yeniliklerin de olması bekleniyor. MMFA Derneği, bu gelişimin normatif şartlar da dahil olmak üzere düzenli yollarla gerçekleşmesini sağlamayı taahhüt ediyor. (www.mmfa.eu)
Çok sayıda üretici modern MMF ürünlerinde sürdürülebirliği baz alıyorlar ve bio-tabanlı içerikler kullanıyorlar. (Foto: HARO – Hamberger Flooring GmbH & Co. KG)
MMF plakaları bireysel döşeme çözümleri için harike bir tasarım fırsatı yaratıyor. (Görsel: Forbo)