Yeni İş Mahkemeleri Yasası doğrultusunda işçi ve işveren arasındaki anlaşmazlıkların çözümünde arabuluculuk sistemi yasal zorunluluk haline getirildi. Dünya genelinde 160 ülkede faaliyet gösteren arabuluculuk sisteminin Türkiye’de de hayata geçirilmesiyle, adalete hızlı şekilde erişim sağlanırken yargının iş yükü de azaltılmış olacak.
Arabuluculuk nedir?
Arabuluculuk, mahkeme dışı etkin bir çözüm yoludur. Taraflar, aralarındaki uyuşmazlığı, bir “arabulucunun” yardımıyla, görüşerek ortak bir çözüme ulaşabilir. Arabuluculuğun amacı kimin kazanıp kimin kaybedeceğine karar vermek olmayıp, tarafların gereksinimleri doğrultusunda en uygun çözüm yolunu bulabilmektir.
Arabulucu kimdir?
Arabulucu bir uyuşmazlıkta, dostane bir çözüme ulaşmak amacıyla taraflara yardımcı olmak ve süreci etkinleştirmek üzere çalışan tarafsız ve bağımsız bir hukukçudur. Arabulucu taraflara bir çözüm dayatmaz, tarafların kendi ortak çözümlerini oluşturmalarını sağlar.
Beş soruda arabuluculuk
1- Hangi davalarda arabulucuya gidilir?
Bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi-işveren alacağı, tazminatı ve işe iade talebiyle açılan davalarda arabulucuya başvurulması gerekiyor. Çalışanın talep edebileceği kıdem, ihbar, kötü niyet, eşitliğe aykırılık, sendikal veya mobbing tazminatı, ücret, prim, ikramiye, fazla mesai ücreti, yıllık izin ücreti, hafta tatili ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti gibi benzeri işçilik alacakları için arabulucuya gidilmesi gerekiyor. İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ya da manevi tazminat davaları kapsam dışında kalıyor.
2- Arabulucuya başvurulması mahkemeye gitmenin önünde bir engel mi?
Arabulucuya gitmek zorunlu, ancak uzlaşmak zorunlu değil. Bu nedenle taraflar arasında anlaşma sağlanamazsa mahkemeye gidilmesinde herhangi bir engel yok.
3- Arabulucu ne kadar sürede karar verecek?
İş sözleşmelerinin feshinde, fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde işe iade talebiyle arabulucuya başvurulması gerekiyor. Arabulucu atandıktan sonra üç hafta içerisinde karar vermek zorunda. Bu süre zorunlu hallerde en fazla bir hafta uzatılabiliyor.
4- Arabulucuya başvurmanın maliyeti ne kadar?
Sadece Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi (http://www.adb.adalet.gov.tr/Sayfalar/Teskilat/mevzuat/ek-tarife.pdf) uyarınca belirlenen arabuluculuk ücreti ödenir. Sürece avukatları ile katılan taraflar avukatlarına da ücret ödemek durumundadır. Sistem, mahkemeye göre daha ucuz. Mahkemelerde olduğu gibi dava harcı, noter, bilirkişi gibi ek masraflar yok. Arabuluculuk sürecinde mahkemeden farklı olarak mahkeme harcı, tebligat parası, bilirkişi ücreti, keşif bedeli talep edilmez.
5- Arabulucu toplantısına gidilmezse ne olur?
Taraflardan birinin geçerli bir mazeret göstermeksizin ilk toplantıya katılmaması sebebiyle arabuluculuk faaliyetinin sona ermesi durumunda toplantıya katılmayan taraf, son tutanakta belirtiliyor ve bu taraf davada kısmen veya tamamen haklı çıksa bile yargılama giderinin tamamından sorumlu tutuluyor.
Bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi ve işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade taleplerinde dava açmadan önce arabulucuya başvurulmuş olmasını dava şartı haline getiren 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu, 25.10.2017 tarihli ve 30221 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak, dava şartı olarak arabuluculuğa ilişkin hükümleri 01.01.2018 tarihi itibari ile uygulanmaya başlandı. Bu yasaya göre artık, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatıyla işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulması şart oldu. İş Mahkemeleri Kanunu’nda yapılan değişikliğin yürürlüğe girmesiyle işçi ve işveren arabulucuya gitmeden dava açamayacak, arabulucuda anlaşma sağlanamaması durumunda dava açılabilecek.İşçi ve işveren arasındaki kıdem ve ihbar tazminatı, yıllık izin, fazla mesai gibi anlaşmazlıkların çözümünde 1 Ocak 2018’den itibaren yeni dönem başladı. Milyonlarca işçi ve işvereni ilgilendiren İş Mahkemeleri Kanunu’nda değişiklik öngören yasa yürürlüğe girdi.
Arabuluculuğun dava şartı haline gelmesi ile birlikte işçi-işveren uyuşmazlıkları ile ilgili dosyaların önemli bir kısmının arabuluculuk kapsamında ele alınması öngörülüyor. Arabuluculuk yolu ile işçi alacağını daha kısa sürede barışçıl yollarla alabilme; işveren ise ilişkileri bozulmadan, kısa sürede, az maliyetle ve çalışma barışı içerisinde uyuşmazlıklarını sonlandırma fırsatına erişebilecek. İşçi ve işveren arasında yaşanan sorunları dostane yöntemlerle çözecek bir sistem olan arabuluculuk ile aynı zamanda yargının yükünün de hafifletilmesi amaçlanıyor.
Sistem nasıl işleyecek?
Arabuluculuk sistemine göre davacı, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamaması durumunda son tutanağın aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğini dava dilekçesine ekleyecek. Bu zorunluluğa uyulmaması halinde mahkeme davacıya, son tutanağın bir haftalık kesin süre içinde mahkemeye sunulması gerektiği, aksi takdirde davanın usulden reddedileceği ihtarını içeren davetiye gönderecek. Arabulucuya başvurulmadan dava açıldığının anlaşılması halinde herhangi bir işlem yapılmaksızın davanın, dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddine karar verilecek.
Arabuluculuk Daire Başkanlığı, sicile kayıtlı arabuluculardan bu kapsamda arabuluculuk yapmak isteyenleri, varsa uzmanlık alanlarını da belirterek, görev yapmak istedikleri adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonlarına göre listeleyerek ilgili komisyon başkanlıklarına bildirecek. Komisyon başkanlıkları, bu listeleri kendi yargı çevrelerindeki arabuluculuk bürolarına, arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde ise görevlendirecekleri sulh hukuk mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne gönderecek. Başvuru karşı tarafın yerleşim yerindeki veya işin yapıldığı yerdeki arabuluculuk bürosuna, arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde ise görevlendirilen yazı işleri müdürlüğüne yapılacak.
Bir ayda sonuçlandırılacak
Kanunla iş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminatla bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davaları kapsam dışı bırakıldı. Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren üç hafta içinde sonuçlandıracak. Bu süre zorunlu hallerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta uzatılabilecek. Arabulucu, taraflara ulaşılamaması, taraflar katılmadığı için görüşme yapılamaması yahut yapılan görüşmeler sonucunda anlaşmaya varılması veya varılamaması hallerinde arabuluculuk faaliyetini sona erdirecek ve son tutanağı düzenleyecek.
Arabuluculuk görüşmelerine taraflar bizzat kanuni temsilcileri veya avukatları aracılığıyla katılabilecekler. İşverenin yazılı belgeyle yetkilendirdiği çalışanı, görüşmelerde işvereni temsil ederek son tutanağı imzalayabilecek. Gazeteciler ve gemi adamları da açacakları bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı, tazminatı, işe iade davalarında arabulucuya başvuracak.
Arabuluculukta mahkemelerdeki gibi tahkikat, iddia, savunma, delil ve ispat gibi hükmi konular yer almıyor. Yargısal süreçte karar alma tarafların yetkisinde değilken, arabuluculukta anlaşma tutanağının içeriğinin belirlenmesi veya anlaşamama gibi durumlar tarafların iradesine bağlı. Bu yöntemin bir başka avantajı ise çözüm yolları aranırken tarafların menfaatleri ön planda tutuluyor. Yargısal sürecin neticesinde ise haklı ya da haksız aranıyor. Ayrıca eski sistemde kıdem, ihbar, kötü niyet tazminatında zaman aşımı 10 yıl iken, yeni sisteme göre bu süre beş yıla indi.